De afgelopen jaren heeft de Poolse regering steeds verdergaand haar invloed uitgeoefend op de Poolse rechtbanken. In 2015 besloot de Poolse regering namelijk dat het functioneren van de rechterlijke macht moest worden aangepakt. Dit heeft ertoe geleid dat de onafhankelijkheid van de rechtbanken in het geding is gekomen. De rechterlijke macht wordt meer onder de uitvoerende macht geplaatst en gaat zelfs zo ver dat de Internationale Rechtshulpkamer van Amsterdam recent heeft geoordeeld dat de Poolse gerechten niet meer onafhankelijk kunnen zijn ten opzichte van de Poolse regering en het Poolse parlement.
De politieke inmenging bestaat onder andere uit het benoemen en overplaatsen van (vice-) presidenten bij rechterlijke instanties. Voor de minister van Justitie is het mogelijk om voorzitters en ondervoorzitters te ontslaan en te benoemen. Daarnaast is de pensioenleeftijd voor rechters van het Hooggerechtshof verlaagd van 70 naar 65 jarige leeftijd. Dit is van grote invloed omdat een groot deel van de rechters hierdoor vervangen konden worden. Er kan worden geconcludeerd dat er geen sprake meer is van een systeem van ‘checks and balances’. De hervormingen hebben ervoor gezorgd dat het nu mogelijk is voor de regering om uitkomsten van rechtszaken te beïnvloeden.
Poolse rechters proberen zich te verzetten tegen het beleid van de regering, het wordt hen echter niet gemakkelijk gemaakt. Rechters komen onder andere in actie door het houden van demonstraties, het gebruik maken vande media en het informeren van het Poolse publiek. In 2019 is er een wet aangenomen door het Poolse parlement waardoor het mogelijk is om rechters te ontslaan in het geval zij kritiek hebben op de juridische hervormingen. Het enige wat de rechters nu nog kunnen doen is het proces vertragen, met voor henzelf alle risico’s vandien.
Ook vanuit de Europese Unie zijn er ernstige zorgen en bezwaren. Er zijn onderhand al vijf procedures tegen Polen ingezet. De Europese Unie kan in deze situaties boetes opleggen, maar ook bestaat er de mogelijkheid dat Polen het stemrecht in de Europese Unie verliest. Dit is echter niet gemakkelijk, hiervoor moet namelijk unanimiteit onder de lidstaten bestaan. De CJEU (Court of Justice of the European Union) heeft tegen kunnen houden dat het door de Poolse regering geïntroduceerde systeem ten behoeve van de ‘disciplinering van rechters’, doorgang zou vinden. Dit systeem zou ervoor zorgen dat de veroordeling van een rechter mogelijk is vanwege de inhoud van zijn of haar vonnis. Hier werd ook wel over gesproken als ‘glimmer of hope’.
Alle bovenstaande ontwikkelingen hebben ertoe geleid dat de Internationale Rechtshulpkamer van Amsterdam prejudiciële vragen aan het hof van Justitie heeft gesteld over de uitleg van het Europese recht in deze omstandigheden. De volgende vraag is relevant geworden: ‘`Moet de overlevering van een verdachte aan een lidstaat van de EU worden geweigerd wanneer de rechtbanken van een lidstaat niet meer onafhankelijk kunnen functioneren?’
De hervormingen in Polen zijn zeer ingrijpend en van invloed op het alledaagse leven. Belangrijke rechterlijke posities zijn bezet door loyale rechters. De overgrote meerderheid van de Poolse rechters steunt het beleid van de regering niet, maar verzetten kan niet zomaar. Verschillende pogingen vanuit de Europese Unie om de onafhankelijkheid van de rechtbanken terug te brengen, laten bij de Poolse regering geen indruk achter. Het wordt spannend of de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht kan worden hersteld.
Written by: Anne-Solaine Kooijman