Het thema van ELSA Day 2019 is “Freedom of Expression Online”. Een erg actueel thema, wat eigenlijk voor iedereen van belang is. De vrijheid van meningsuiting is in tal van verdragen, wetten, richtlijnen en andere juridische documenten verankerd. Het is een voor de huidige maatschappij ontzettend belangrijk recht.
Een belangrijk deel van meningsuiting vindt tegenwoordig online plaats. Enorm veel mensen zitten bijvoorbeeld op social media. Middels platforms als Facebook, Instagram of YouTube is het tegenwoordig ontzettend gemakkelijk om je online te uiten voor een groot publiek. In beginsel een fijn gegeven, zou je zeggen.
Er zitten echter ook haken en ogen aan het gebruik van dergelijke social media. Door de platforms wordt enorm veel geld verdiend met advertenties.Volgens sommige partijen is dat oneerlijk, vaak wordt auteursrechtelijk beschermd materiaal gebruikt door de gebruikers van de platforms zonder toestemming van de eigenaar van het materiaal. Een voorbeeld hiervan is als er een film wordt geüpload op bijvoorbeeld YouTube.
De Uniewetgever probeert hierin verandering te brengen middels artikel 17 van de DSM-richtlijn (voorheen artikel 13). Deze bepaling is eerder dit jaar veel in het nieuws geweest. Het artikel bepaalt, kort gezegd, dat platforms waarop gebruikers hun materiaal kunnen delen (denk aan de hierboven genoemde platforms) ofwel een deel van de inkomsten moeten afstaan aan de eigenaren van het betreffende materiaal, of ze dienen te voorkomen dat dergelijk materiaal online komt.
Het is geen gekke gedachte dat een partij die tijd en moeite heeft gestopt in het maken van een film daar een geldelijke vergoeding voor terug wil zien. De manier waarop dat dreigt te gaan gebeuren met artikel 17 van de DSM-richtlijn is echter om verschillende redenen problematisch. Ten eerste zijn er tal van uitzonderingen op het hierboven genoemde auteursrecht. Veel gebruik van andermans materiaal is onder de Auteurswet (en hogere Europeesrechtelijke regelgeving) gewoon toegestaan. Een voorbeeld hiervan is het maken van een parodie. Je mag vrij ver gaan in het parodiëren van andermans werk. Een ander voorbeeld is het citeren van andermans werk. Zo mag je bijvoorbeeld uit iemands film een stukje overnemen. Artikel 17 van de DSM-richtlijn verandert niets aan die uitzonderingen. Het gevaar is echter dat er middels een geautomatiseerd systeem fouten gemaakt worden bij het offline halen van materiaal. De kans bestaat dat een dergelijk systeem niet slim genoeg is om een toegestane parodie of citaat als zodanig te herkennen. Zo kan gebeuren dat er ten onrechte iets geweerd wordt van een website. De uitzonderingen in de Auteurswet zijn onder andere bedoeld om ruimte te geven aan vrijheid van meningsuiting te geven. Het auteursrecht is niet absoluut. Door artikel 17 van de DSM-richtlijn wordt er echter aan die vrijheid van meningsuiting getornd.
Een ander probleem is dat de kans bestaat dat sommige kleinere platforms niet kunnen voldoen aan de regelgeving. Er wordt dagelijks bergen met materiaal geplaatst, en om dat allemaal te controleren op de aanwezigheid van auteursrechtelijk beschermd materiaal is ondoenlijk. Grote spelers als YouTube hebben vrij geavanceerde systemen, maar het ontwikkelen daarvan kost veel geld. Niet alle platforms kunnen dat betalen. In het ergste geval zou het zo kunnen zijn dat er dus minder kanalen zijn om online je mening te uiten.
Duidelijk is dat artikel 17 van de DSM-richtlijn potentieel kan leiden tot een problematische beperking van vrijheid van meningsuiting online. De richtlijn moet op 7 juni 2021 geïmplementeerd zijn in Nederland. Gelukkig is er dus nog tijd om te anticiperen, en in het ergste geval schrap zetten. Wat dat betreft is het misschien goed als het thema van ELSA day in 2021 wederom “Freedom of Expression Online” is, om te kijken of het allemaal echt zo erg is als sommigen verwachten, of dat het eigenlijk wel meevalt. Mijn vermoeden is dat het ergens tussen de twee uitersten zal liggen, en dat we er qua vrijheid van meningsuiting online niet op vooruit gaan. Een treurige gedachte.
Written by: Lucas Dikkers