Hongkong oefent als één van de belangrijkste financieel-economische centra van de wereld enorme invloed uit op de wereldhandel. De afgelopen jaren vestigt Hongkong vooral de aandacht op zich, door de massale betogingen van miljoenen demonstranten die de straat op gaan tegen de toenemende invloed van China. Om deze protesten te kunnen duiden, is inzicht in de bijzondere geschiedenis van Hongkong vereist. Met de inwerkingtreding van een nieuwe omstreden veiligheidswet is begin juli 2020 een belangrijk nieuw hoofdstuk in deze geschiedenis ingeluid.
Begin 19e eeuw voerden de Britten een lucratieve handel in thee, zijde en opium met het toenmalige Chinese keizerrijk. De Britten hadden echter geen vertrouwen in het Chinese rechtssysteem en zochten daarom naar een grondgebied aan de voet van China waar ze handel konden voeren onder het veilige Britse rechtssysteem. In 1842 behaalde de Britse vloot een klinkende overwinning op hun Chinese collega’s, als gevolg waarvan het eiland Hongkong in het verdrag van Nanjing aan de Britten werd overgedragen.
In rap tempo ontwikkelde Hongkong zich onder de toonaangevende Britse vlag tot een onmiskenbaar belangrijk handelspunt en al snel bleek het eiland Hongkong te klein. Onder druk van de Britten droeg China in 1860 het schiereiland Kownoon af en werd in 1898 de ‘New Territories’ voor 99 jaar verpacht aan de Britten. De ‘New Territories’ was door zijn grote oppervlakte met veel vruchtbare grond belangrijk voor de uitbreiding van Hongkong.
De 99-jarige verpachting van de ‘New Territories’ werd in stand gehouden, maar in 1997 kwam het moment dat de verpachting zou aflopen en het gebied terug in Chinese handen zou vallen. China was onder geen beding bereid de pachtovereenkomst te verlengen. Dit gebied was echter dusdanig belangrijk voor Hongkong dat een compromis nodig was om de leefbaarheid in de regio te waarborgen. Zodoende gingen de Britten met China om de onderhandelingstafel en werd er een bijzonder statuut gecreëerd.
Afgesproken werd dat het gehele grondgebied Hongkong weer werd overgedragen aan China, onder de voorwaarde dat Hongkong gedurende 50 jaar zijn autonome status zou behouden. Hongkong is vanaf dat moment een ‘speciale administratieve zone’ met een eigen mini-grondwet waarin vrijheid van meningsuiting, vrijheid van pers en het kapitalistische economische systeem hoog in het vaandel staat. Deze afspraak was voor het westen van belang omdat er veel wantrouwen heerste jegens het communistische Chinese regime en de economische belangen groot zijn.
Deze situatie heeft gezorgd voor duidelijke verschillen tussen Hongkong en China. In een recente studie van het Hong Kong Public Opinion Research Institute werd duidelijk dat bijna 80% van de inwoners van Hongkong zichzelf als Hongkonger identificeert en niet als Chinees. Maar de bezorgdheid bij de Hongkongers neemt toe. Beijing zet de autonomie in de regio namelijk al jaren behoorlijk onder druk. Dit heeft geleid tot een reeks van protesten.
De eerste noemenswaardige protesten waren in 2003, toen een half miljoen Hongkongers de straat op gingen omdat te protesteren tegen de nieuwe wetgeving uit Beijing, waarin subversie tegen de volksrepubliek strafbaar gesteld werd. In 2014 was het opnieuw raak toen Beijing zich begon te bemoeien met de verkiezingen in Hongkong door een bepaling in te stellen die inhield dat de bestuurder van Hongkong niet meer rechtstreeks verkozen mocht worden. Dit leidde tot anti-Chinese protesten die maandenlang het zakencentrum platlegden. In 2016 was er grote oproer toen kritische Hongkongse boekverkopers door de Chinese autoriteiten naar het vasteland ontvoerd werden en in 2019 waren er grote protesten tegen een voorgenomen uitleveringswet, die ervoor zorgde dat Hongkongse verdachten naar het Chinese vasteland konden worden uitgeleverd. Deze laatste wet is overigens uiteindelijk niet aangenomen.
Eind juni 2020, terwijl China en Hongkong nog druk bezig zijn met de nasleep van de eerste coronagolf, wordt er in Beijing uit het niets een wet aangenomen die de inwoners van Hongkong doet huiveren. Er wordt aangekondigd dat er in Hongkong een nieuwe nationale veiligheidswet gaat gelden. Deze wet is in tien dagen tot stand gekomen en de wettekst is geheimgehouden tot het moment van inwerkingtreding. De veiligheidswet maakt onder andere ‘afscheiding, ondermijning, terrorisme en samenspanning met buitenlandse krachten’ strafbaar. Al deze begrippen zijn ontzettend breed gedefinieerd en op overtreding van de wet staan straffen van tien jaar tot zelfs levenslang.
Naast de bovenstaande strafbare feiten wordt er door de wet een agentschap opgericht die in bepaalde gevallen jurisdictie krijgt. Het is hoogst onduidelijk wanneer een dusdanig geval zich voordoet. Dit agentschap staat onder leiding van de Chinese overheid en verdachten die door dit agentschap worden onderzocht kunnen worden vervolgd voor de Chinese rechter.
Critici zien de nieuwe wet als een ramp voor de autonomie in Hongkong. De protestbewegingen worden er monddood door gemaakt. Enkele belangrijke protestleiders hebben al aangekondigd te stoppen met protesteren of zijn ondergedoken uit angst voor een levenslange gevangenisstraf. Westerse landen hebben de wet openlijk veroordeeld, maar de maatregelen die zij tegen China hebben genomen zijn vooral symbolisch en worden contraproductief geacht.
De toekomst van Hongkong ziet er op dit moment niet rooskleurig uit. Inwoners van het financieel machtige gebied vrezen het Chinese communistische regime. Nadat zij jarenlang van westerse kapitalistische vrijheden hebben genoten, wordt de Chinese greep steeds klemmender. Op 1 juli 2047 zal het autonome tijdperk van Hongkong officieel voorbij zijn. Hoe het leven er tot die tijd uit gaat zien in Hongkong is onduidelijk.
Written by: Jeroen Posthumus